II Niedziela Wielkiego Postu w Cerkwi Prawosławnej poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi.
Św. Grzegorz Palamas urodził się ok. 1296 roku w rodzinie arystokratów. Jego ojciec Krzysztof był znanym senatorem, zmarł jednak, kiedy Grzegorz miał zaledwie kilka lat. Po jego śmierci chłopca objął opieką sam ówczesny cesarz Andronik II. Wtedy Grzegorz zaprzyjaźnił się z jego synem i następcą Andronikiem III. Otrzymał znakomite wykształcenie, szczególnie w dziedzinach takich jak gramatyka, retoryka, fizyka czy też logika.
Zamiast świeckiej kariery w wieku ok. 18 lat zapragnął zostać mnichem i wyjechał na Świętą Górę Atos, gdzie został uczniem św. Nikodema z Watopedu, a dwa lata później przyjął postrzyżyny mnisze. Po śmierci duchowego nauczyciela, przez trzy kolejne lata, przebywał w Ławrze św. Atanazego, po czym kilka kolejnych lat spędził na pustyni zwanej Glossia. Ok. 1325 roku przeniósł się do Tesaloniki, gdzie został wyświęcony na kapłana. W następnym roku udał się na górę niedaleko miasta Berea; jego zmagania duchowe przerwała jednak śmierć matki. W 1331 roku przybył na krótko do Konstantynopola, po czym wrócił na Atos; być może pełnił nawet obowiązki ihumena monasteru Esfigmenu.
Kilka lat później pojawił się w tamtych terenach pewien człowiek pochodzący z Kalabrii imieniem Barlaam. Wdał się on w dysputy z miejscowymi mnichami-hezychastami twierdzącymi, że podczas głębokiej i usilnej modlitwy można ujrzeć Boską Światłość. Ponieważ nigdy wcześniej nie spotkał się z takim poglądem, uznał to za herezję i zaczął krytykować niektóre z nauk Świętych Ojców. Kiedy wieści o tym doszły do Konstantynopola, ówczesny patriarcha zmuszony był upomnieć Barlaama w obawie przed naruszeniem porządku cerkiewnego.
W 1337 roku do Tesaloniki powrócił Grzegorz i osobiście próbował napomnieć Barlaama, lecz nie zmieniło to jego nastawienia. Przeciwnie, Barlaam zaczął pisać traktaty, w których twierdził, że skoro nie można ujrzeć Bożego jestestwa i żadne stworzenie nie może z tego powodu zjednoczyć się z Bogiem, to Boga nie można dostrzec ani w światłości, ani w niczym innym, przez co zjednoczenie z Bogiem nie jest w efekcie możliwe. W odpowiedzi Grzegorz pisał swoje traktaty, w których bronił dotychczasowej nauki i krytykował nową herezję.
W 1341 roku w Konstantynopolu zwołano sobór, na którym wysłuchano obie strony sporu, po czym przyznano rację Grzegorzowi, a Barlaama osądzono, choć nie wykluczono ze wspólnoty wierzących. Sam Grzegorz pozostał przez jeszcze jakiś czas w stolicy, po czym udał się do monasteru św. Michała. Nie spodobało się to patriarsze, który rok później zwołał synod, na który Grzegorza sprowadzono pod strażą z powrotem do Konstantynopola, gdzie więziono go przez dwa lata.
W 1344 roku synod wyłączył go ze wspólnoty wiernych. Sporą w tym rolę odegrał niejaki Grzegorz Akindynos, który był początkowo rozjemcą w sporze Grzegorza Palamasa z Barlaamem, lecz szybko uznał naukę tego drugiego, za co został oficjalnie osądzony. Mimo to patriarcha wyświęcił go na diakona i kapłana, co wzmocniło walkę z Grzegorzem Palamasem. Szybko jednak patriarcha popadł w niełaskę dworu cesarskiego i kolejne zgromadzenie w 1347 roku odwołało go z urzędu, uniewinniając Grzegorza i osądzając jego przeciwników, w tym Grzegorza Akindynosa.
W tym samym roku wyświęcono Grzegorza Palamasa na biskupa Tesaloniki. Nie uspokoiło to jednak sytuacji i w 1351 roku zwołano kolejny sobór, potwierdzający słuszność nauk Grzegorza. Jednocześnie zatwierdzono dogmatyczną naukę o różnicy między Boskim Jestestwem a Boską Energią i o niestworzonym pochodzeniu Boskiej Światłości, co stało się symbolem zakończenia sporu o prawdziwą naukę. Jeszcze w tym samym roku Grzegorz wrócił na swoją katedrę, lecz wezwany z powrotem do stolicy został po drodze uprowadzony przez Turków, którzy zwolnili go po otrzymaniu okupu. Ponownie wróciwszy do Tesaloniki zmarł tam 14 listopada 1357 lub 1359 roku. Kanonizowano go w 1368 roku przy patriarsze Filoteuszu. Spośród jego licznych pism najsłynniejsze są tzw. „Triady” – pismo broniące prawosławnej wiary przed herezją Barlaama, wytykające błędy tej nauki oraz wyjaśniające naukę o Boskiej Światłości.
